Dwarka

District: Devbhoomi Dwarka district

Population: 38,873 (2011)

દ્વારકા એ ઉત્તર પશ્ચિમ ભારતના ગુજરાત રાજ્યમાં આવેલું એક પ્રાચીન શહેર છે.

તે હિંદુ તીર્થસ્થળ તરીકે ઓળખાય છે. પ્રાચીન દ્વારકાધીશ મંદિરમાં વિષ્ઠિત રીતે બાંધેલું મુખ્ય મંદિર, કોઠારવાળા આકારમાં આરાધના માટે છે.

દ્વારકા બીચ અને નજિકના દ્વારકા લાઇટહાઉસથી અરબી સમુદ્રનો નજારો જોવા મળે છે.
દક્ષિણપૂર્વ, ગાગા વન્યજીવ અભયારણ્ય, સ્થલાંતર કરનાર પક્ષીઓ અને ભારતીય વરુ જેવી બહુમૂલ્ય પ્રજાતિઓનું રક્ષણ કરે છે.

દ્વારકાધીશ મંદિર

દ્વારકાધીશ મંદિર, જેને જગત મંદિર પણ કહેવામાં આવે છે, ભગવાન કૃષ્ણને સમર્પિત છે.
શ્રી કૃષ્ણ અહીં દ્વારકાધીશ અથવા ‘દ્વારકાના રાજા’ નામથી પૂજાય છે.

આ મંદિર ગુજરાતના દ્વારકા, ખાતે આવેલું છે, જે ચાર ધામ તરીકેઓળખાતી હિંદુ તીર્થયાત્રાના તીર્થોમાંનું એક છે.
પાંચ માળ ધારાવતું આ મંદિર 72 થાંભલાઓ ઉપર રચાયેલું છે.

આ મંદિરને જગત મંદિર અને નિજ મંદિર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, પુરાતત્વીય તારણો સૂચવે છે કે તે 9મી–10મી સદીમાં નિર્માણ થયું હતું.
દ્વારકાધીશ મંદિર એક પુષ્ટિમાર્ગ મંદિર છે, જેમાં વૈષ્ણવ પરંપરાના અનુયાયીઓ માટે બલિદાન, અર્ચન અને ધાર્મિકવિધિઓ થાય છે.

પરંપરા અનુસાર, આ મંદિર માનવામાં આવે છે મૂળ મંદિર કૃષ્ણના પૌત્ર વજ્રનાભ દ્વારા હરીગૃહ તરીકે બાંધવામાં આવ્યું હતું.
મૂળ માળખાને મહમૂદ બેગડા દ્વારકા પર હુમલો કરીને ધ્વસ્ત કરાવ્યું હતું,
અને ત્યાર બાદ 15મી–16મી સદીમાં ફરીથી બનાવવામાં આવ્યું હતું.

મંદિર ભારતમાં હિંદુ ધર્મના મહત્વના ચાર યાત્રાધામનો ભાગ છે.
આદી શંકરાચાર્યએ, 8મી સદીના હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રી અને તત્વજ્ઞાને, આ મંદિરને મૂળાકાત લીધી હતી.
અન્ય ત્રણે સ્થલો — રામેશ્વરમ, બદ્રીનાથ અને જગન્નાથपुरी છે.

આજે પણ મંદિરના અંદર એક સ્મારક તરીકે મૂળાકાતની યાદમાં સંકેત છે.
દ્વારકાધીશ એ ઉપમહાદ્વીપ પર વિશ્વનું યમમું દિવ્ય સ્થાન છે,
જેણો દૈનિક પ્રભાત નામના પવિત્ર ગ્રંથમાં મહિમા અપાયો છે.

તેનું નિર્માણ રાજા જગતસિંહ રાઠોડે કરાવ્યું હતું,
મંદિર 78 મીટર ઊંચાઈ ધરાવે છે અને પશ્ચિમ તરફ દ્વાર ધરાવે છે.
મંદિર એક ગર્ભગૃહ (નિજ મંદિર અથવા હરીગૃહ) અને અંતરાળ ધરાવે છે.

એવું અનુમાન કરવામાં આવે છે કે આ મંદિરનું સ્થાપન 2000 વર્ષ જૂનું છે,
જ્યાં કૃષ્ણે ત્યાંનું શહેર અને એક મંદિર બનાવ્યું હતું.
જો કે, હાલનું મંદિર 15મી સદીથી છે.

🛕 દ્વારકા – શ્રીકૃષ્ણની નગરી

અરબી સમુદ્રના કિનારે વસેલું દ્વારકા, ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની પવિત્ર નગરી તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. આ શહેર માત્ર ધાર્મિક મહત્વ ધરાવતું નથી, પરંતુ તેની સમુદ્રી શાંતિ, પ્રાચીન મંદિર स्थापત્ય અને આધ્યાત્મિક ઉર્જા પ્રવાસીઓને અનોખો અનુભવ કરાવે છે.

🌅 દ્વારકાધીશ મંદિર

દ્વારકાધીશ મંદિર, જેને જગત મંદિર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, દ્વારકાનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. ૫ માળનું આ ભવ્ય મંદિર સંસ્કૃત શિલ્પકલાનો અદભૂત નમૂનો છે.
દરરોજ અહીં હજારો ભક્તો દર્શન માટે આવે છે અને મંદિરની શિખરે ફરકતી બાવન ધજા દ્વારકાની ઓળખ છે.

🚢 બેટ દ્વારકા

દ્વારકાથી આશરે ૩ કિ.મી. દૂર સમુદ્ર વચ્ચે આવેલું બેટ દ્વારકા, જ્યાં ભગવાન કૃષ્ણનો નિવાસસ્થાન માનવામાં આવે છે. અહીં જ રુક્મણીજી અને કૃષ્ણજીના અનેક પ્રસંગો સાથે જોડાયેલ સ્થાન જોવા મળે છે.
ફેરીબોટ દ્વારા બેટ દ્વારકા પહોંચવું પોતે એક સુંદર અનુભવ છે.

🌊 ગોમતી ઘાટ

દ્વારકાધીશ મંદિરના બાજુમાં આવેલ ગોમતી ઘાટ પર ન્હાવાનું વિશેષ મહત્વ છે. કહેવાય છે કે અહીં સ્નાન કરવાથી પાપનો નાશ થાય છે.
ગોમતી નદીનો સમુદ્ર સાથેનો સંગમ અદભૂત દ્રશ્ય સર્જે છે.

🕉️ નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ

દ્વારકાથી આશરે ૧૨ કિ.મી. દૂર આવેલું નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ મંદિર ભારતના ૧૨ જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક છે.
અહીંના વિશાળ શિવમૂર્તિ અને શાંતિપૂર્ણ વાતાવરણમાં મનને અધ્યાત્મની અનુભૂતિ થાય છે.

🌸 રુક્મણી દેવી મંદિર

દ્વારકાથી થોડા અંતરે આવેલું આ મંદિર ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની પત્ની માતા રુક્મણીજીને સમર્પિત છે.
આ મંદિરની દિવાલો પર કોતરાયેલ શિલ્પ અને શાંતિપૂર્ણ વાતાવરણ મનને મોહી લે છે.

📿 દ્વારકાની ધાર્મિક પરંપરા – ૫૨ ધજા

દ્વારકાધીશ મંદિરની શિખરે દરરોજ ૫૨ ધજાઓ ફરકાવવામાં આવે છે.
આ ધજાઓ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના ૫૨ યદુવંશી રાજાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ભક્તો માટે આ ધજા ચઢાવવાનું વિશેષ પૂણ્યકારક માનવામાં આવે છે.

🏨 રહેવાની અને પ્રવાસ વ્યવસ્થા

દ્વારકામાં તમામ પ્રકારની હોટેલ્સ, ધર્મશાળાઓ અને ભોજનાલય ઉપલબ્ધ છે.
દ્વારકા સ્ટેશનથી મંદિર સુધી વાહન વ્યવસ્થા સરળતાથી મળી રહે છે.
પ્રવાસીઓ માટે નાગેશ્વર, બેટ દ્વારકા, રુક્મણી મંદિર અને ગોમતી ઘાટ એક દિવસમાં ફરવા યોગ્ય સ્થળો છે.

✨ સમાપ્તિ

દ્વારકા એ faith, culture અને peace નો સંગમ છે. અહીંનો દરેક પળ ભક્તિથી ભીંજાય છે —
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની પવિત્ર ધરા પર આવો અને દ્વારકા ધામની દિવ્યતા અનુભવો.